玄菟明月网(原抚顺七千年网站)

当前位置:首页 >   学术   > 清前史研究

清前史研究

《满洲实录》中殊异征兆探析

2019-09-04 22:42 《赤峰学院学报(哲学社会科学版)》 2018年第12期 孙玉龙、范立君 690
(作者单位:孙玉龙:通化师范学院,范立君:吉林师范大学)  征兆是事情发生前显露出来的迹象,是预感到的或即将出现的迹象。《满洲实录》内容中有多处殊异征兆的表述。这些殊异征兆贯穿于《满洲实录》文本的始终,殊异征兆的叙述增强了《满洲实录》的叙事色彩,彰显了创作者的...

(作者单位:孙玉龙:通化师范学院,范立君:吉林师范大学)


《满洲实录》中殊异征兆探析 图1


  征兆是事情发生前显露出来的迹象,是预感到的或即将出现的迹象。《满洲实录》内容中有多处殊异征兆的表述。这些殊异征兆贯穿于《满洲实录》文本的始终,殊异征兆的叙述增强了《满洲实录》的叙事色彩,彰显了创作者的创作意图。本文试图对《满洲实录》内容中多处殊异征兆进行考察,结合努尔哈赤时期这些重大历史事件发生的背景,探析《满洲实录》创作的真实意图。


  一、《满洲实录》中殊异征兆的分类

  翻看《满洲实录》会发现全文有十余处殊异征兆的表述,把这些殊异征兆的表述归纳起来,大致可以分为四类:

  (一)和努尔哈赤本人及其儿子征战有关的

  《满洲实录》中有7处殊异征兆的表述与努尔哈赤本人及其儿子的征战有关,这些征兆发生在征战之前或者征战中,预示着建州女真的胜利。

  预示战胜的祥瑞在《满洲实录》中第一次出现是在努尔哈赤派遣兀里堪勘察敌情的时候。

  满文:

  taizu sure beile urikan gebungge niyalma be dergi golo,de karun gene seme unggihe,urikan karun geneme,sure beilei tehe hecen ci emu tanggv bai dubede isinafi,emu dabgan de geren gaha urikan ijulergibe ladurame jamarame julesi unggirakv,amasi baderehe de gaha meni meni fakcafi ekisaka jailambi seme geli urikan geneki seci,geren gaha geli dere yasa be ladurame jamarame unggirakv ofi,urikan amasi bederefi gaha heturehe be sure beile de alaha manggi,,taizu sure beile urikan be jaka gebungge bai jugvn be genefi hunehe goloi ergide karun tuwana seme unggihe,,[1]

  译文:

  太祖闻之,遣兀里堪东探约行百里至一山岭,乌鸦群噪不容前往,回时则散,再往群鸦扑面。兀里堪遂回,僃述前事。太祖曰:“可从扎喀向浑河探之。”

  九部来犯之际,勘察敌情后,在回复衮代皇后问询的时候,努尔哈赤解释了安睡的原因:“我承天命,各守国土,彼不乐我安分,反无故纠合九部之兵欺害无辜之人,天岂佑之?”

  勘察敌情的路上,群鸦阻止了兀里堪前行的路,为努尔哈赤指明了勘察的方向,这一征兆与努尔哈赤阐释安睡原因中的“承天命”“天佑之”相呼应,印证了后金大败九部之兵的正义性。

  预示战胜的祥瑞在《满洲实录》中第二次出现是在建州女真灭辉发部之前。

  满文:

  uyun biyai ice ninggun de usiha ci siren tucifi xun dekdere ergi hoifai gurun i teisu sumapi jakvn dobori sabufi nakaha,jai geli xun tuhere ergide usiha ci siren tucifi emu biya funceme bi-he,tere fonde hoifai gurun i baiindari beilei uksun i ahvn deo i niyalma yehei gurun i narimbulu beile de ubaxame genere jakade,gaxan i niyalma geli ubaxaki seme gisurere be baiindari beile donjifi,taizu kundulen han de cooha baime ini nadan amban i juse be damtun benjire jakade,,ini beye de banjiha juibe yeheinarimbulu beile de damtun unggihe,,

  babe bekileme ilarsu hoton araha,yehe de damtun benehe jui be amasi gamaha manggi,taizu kundulen han geli elcin takvrafi sini yehe de bihe jui be baha kai,te ainambi sehe manggi,baiindari beile babe bekileme jabdufi uthai gvwaliyaka manggi,taizu kundulen han cooha gaifi,hoifai gurun be dailame uyun biyai ice uyun de jurafi juwan duin de isinafi,hoifai gurun be kafi afame gaifi hoton i ejen baiindari beilei ama jui geren cooha be wafi,irgen be dahabufi cooha bederehe,hoifai gurun tereci umesi gukuhe,,[2]

  译文:

  九月六日夜,有气从星出,向东直冲辉发国,七八夜方没。又有气自西方从星出,月余方没。时辉发国拜音达里贝勒族众多投赴叶赫,其部属亦有叛谋。拜音达里闻之,以七臣之子为质,借兵于太祖。复以子与纳林布禄为质。

  遂将城垣修筑三层以自固,质于叶赫之子亦撤回。于是太祖复遣使曰:“今质子已归,汝意又何如也?”拜音达里恃城垣已固,遂绝亲。太祖即于九月九日率兵往伐其国,十四日兵到即时克之。杀拜音达里父子,屠其兵,招服其民,遂班师。辉发国从此灭已。

  女真人崇尚自然,认为万物有灵。自然界的风、雨、雷、电、日、月、星辰都是他们崇拜的对象,自然现象的变化自然也是上天给予的警示。“有气从星出,向东直冲辉发国”是上天对辉发国“不仁”的告诫,也是后金即将消灭辉发国的征兆。

  预示战胜的祥瑞在《满洲实录》中第三次出现是在建州女真灭乌拉部之前。

  满文:

  juwan biyai ice inenggi,taizu kundulen han abka de ihan wafi tu weceme tucifi tuwaci,xun dekdere ergi ci abka ci xanggiyan lamun siren sumafi,ulai amba hecen i amargi de hadahabi,tubede ilan dedume babai jeku be tuwa sindame manabume bisire de ulai bujantai beile inenggi oci cooha gaifi hecen ci tucifi birai dalin de bakcilame ilimbi,dobori oci hecen de dosifi bedenembi,,

  jorgon biyade abkai siren ulai gurun i ergici tucifi,manju gurun i taizu kundulen han i tehe booi julergi leosei julergi be duleme hvlan hadai juleri isinaha bihe,,[3]

  译文:

  十月初一日太祖出营,以太牢告天祭旗。忽见东南有气青白二色直冲乌拉城北。我兵屯留三日,遣兵四出尽焚其粮。乌拉兵日则出城对垒于河边,夜则入城歇息。

  十二月有白气起自乌拉国,越太祖宫楼南直至呼兰山。

  在征战中努尔哈赤怒而言“蒙皇天眷助”以进战,使得军士皆“奋勇冲击”,夺取乌拉。

  预示战胜的祥瑞在《满洲实录》中第四次出现是在努尔哈赤到抚顺送书问罪、拜谒李永芳之时。

  满文:

  taizu kundulen han ini beye daiming gurun i fuxun xo hoton de bithe beneme geneme,orin sunja i inenggi gure gebungge bigan de isinaha manggi,cimari erde xun tucime gvlmahvn erin de xun i juwe dalbaci duka arame fulgiyan niowanggiyan siren sucufi hanci dahalame yabumbi,tere siren be safi,Taizu kundulen han geren be gaifi abka tere siren de hengkilehe manggi,dahara siren ilifi tutaha,tereci genefi fuxun xo hoton de orin ninggun icimaribudurierin de isinaha manggi,,[4]

  译文:

  太祖亲自斎书诣抚顺所于二十五日至一旷野处,名古叻。卯时日出两旁如门,青赤二色祥光垂照,随行不已。太祖一见遂率众拜之,其光乃止。二十六日辰时至抚顺所。

  书的内容是问罪大明国,努尔哈赤还要亲自冒险前往抚顺所。送信不久就安全返回。送信途中见到了祥瑞的征兆。

  预示战胜的祥瑞在《满洲实录》中第五次出现是在建州女真准备征窝集部东额赫库伦城之前。

  满文:

  juwan biyai ice duin i inenggi aba genefi muki gebungge bade dedufi,jai cimari genere de ice sunja i inenggi gvlmahvn erin de abka de xun i juwe dalbaci fulgiyan niowanggiyan siren xun i teisu xanggiyan lamun siren ilan jurgan i gocifi duka arafi han be hanci dahalame bihe manggi,han geren be gaifi tere siren de hengkilehe manggi,tereci dahalara siren nakaha,omxon biya de taizu kundulen han juwe minggan cooha unggifi dergi mederi weji i aiman ci wesihun,ehe kuren be dailame genefi gvnaka kuren i niyalma be daha seci daharakv oci,cooha faidafi buren burdame ilarsu ulan be fekume dabafi jase be tatami efulefi hoton be afame gaifi jakvn tanggv niyalma be waha,tumen olji baha dahaha niyalma be sunja tanggv boigon arafi gajime cooha bederehe,,[5]

  译文:

  十月初四日出猎宿于穆奇,次日卯时日两旁有青赤色祥光又对日有青白光三道绕日似门随太祖而行,太祖率众拜之,其光遂止。十一月太祖遣兵二千征窝集部东额赫库伦城,至固纳喀库伦,招之不服。遂吹螺布兵,拆其栅,越三层壕,攻取其城。杀人八百,俘获万余,收降五百户而回。

  收服窝集部东额赫库伦城使得建州女真的实力进一步增强。

  预示战胜的祥瑞在《满洲实录》中第六次出现是在建州女真准备征明国之前。满文:

  suwayan morin abkai fulinggai taizu genggiyen han i ilaci aniya,aniya biyai dulin ba be hafu suwayan genggiyen siren gocika bihe,tere siren onco juwe ci,golmin biya ci wesihun ninggun da,fusihvn juwe da funceme bihe,tere siren be safi han beise ambasai baru hendume,suwe te ume kenehunjere,ere aniya bi ainaha seme nakarakv,daiminggurunbeurunakvdailambisemehenduhe,,[6]

  译文:

  戊午天命三年正月十六日晨有青黄二色气直贯月中,此光约宽二尺,月之上约长三丈,月之下约丈余。帝见之,谓诸王大臣曰:“汝等勿疑,吾意已决,今岁必征明国。”

  满文:

  orin ilan de cooha bedereme siyari gebungge bigan de isinjifi ing ilifi deduhe,tere yamji xun tuhere ergi ci xun dekdere baru hetu lasha sahaliyan lamun siren gocika bihe,tereci bedereme jifi orin ninggunde amba hecen de dosika,,[6]

  译文:

  二十三日兵宿于谢哩甸,是晚,自西向东有青黑气二道横亘天上,二十六日还国。

  努尔哈赤在征讨大明国的“七大恨”中的第七条即明国帮助哈达又侵犯建州,以致“逆天意”。努尔哈赤兴兵因“合天意”,“欺凌至极,实难容忍”。此刻出现的征兆从道义上增强了兴师征明的合理性。

  预示战胜的祥瑞在《满洲实录》中第七次出现是在建州女真准备取沈阳之前。

  满文:

  ilan biyai juwan de,taizu genggiyen han,beise ambasa geren cooha be gaifi daiming gurun bedailamewan kalan coohaing nitehereme hashalara de hashan be gemu weihu de tebufi hunehe bira be wasime,muke i xen yang hecen be gaime amba cooha juraka,juwan emu i dobori,cooha dulime genere de,xun tuhere ergici xun dekdere baru xanggiyan lamun siren, biyai kuwaran i amargi i tulergi be gocifi,biyai julergi de isinafi nakaha,,[7]

  译文:

  三月初十日,帝自将诸王大臣领大兵取沈阳,将栅木、云梯、战车顺浑河而下,水陆并进。至十一日夜行,见青白二气自西向东绕月晕之北至南面而止。

  沈阳是东北重镇,征战前出现的征兆增强了军队的士气。

  (二)与周围部落归降有关的

  随着建州女真军事实力的壮大和征战的不断胜利,建州女真附近的不少女真部落陆续归顺建州女真。在《满洲实录》的记载中,共有两次部落归降出现征兆的表述。《满洲实录》中第一次出现预示周围部落归降的祥瑞征兆是在招服音达珲塔库喇喇、诺垒实喇忻三处路长40人的时候。

  满文:

  manju gurun i taizu genggiyen han,darhan hiya,xongkoro baturu juwe amban de juwe minggan cooha be afabufi,dergi mederi sahaliyan i aiman be dailame unggihe,darhan hiya,xongkoro baturu han i hese be alime gaifi,nadan biya I juwan uyun de cooha jurame genefi,ulgiyan gebungge bira de isinafi,juwe tanggv weihu sacifi,muke olhon juwe jugvn i dosifi,birai amargi birai julergi uhereme gvsin ninggun gaxan be gaifi,sahaliyan ula i bira i julergi dalin i fodorogon i gebungge gaxan de ing iliha,tere sahaliyan ula yaya aniya,omxon biya i tofohon orin de juhe jafambihe,xunggari ula omxon biya i juwan,tofohon de juhe jafambihe,tere aniya juwan biya i ice de,cooha genehe darhan hiya,xongkoro baturu tuwaci sahaliyan ula wa ba juhe jafahakvbi,tehe gaxan i teisu bira onco juwe ba bi,hetu lasha kiyoo caha gese,onco okson juhe jafahabi,cooha iambasa geren cooha gemu ferguweme hendume,yargiyan i abka aisilafi kiyoo cahabikai seme urgunjeme tere ba be cooha doofi,sahaliyan i aiman i juwan emu gaxan be gaifi,amasi cooha bedereme ineku babe doome jici juhe gemu efujehebi,terei wargijakagelinendeheadalijuhe jafahabi,tere babe cooha doome bedereme jihe manggi juhe gemu sindafi an i jafara omxon biya de jai dasame juhe jafaha,tereci indahvn takvrara golo,nooroi golo,sirahin i golo,ere ilan golo i dehi amban be dahabufi cooha bederefi,,[8]

  译文:

  帝遣达尔汉辖、硕翁科罗二将领兵二千征东海萨哈连部。二将承命于七月十九日起兵,行至兀尔简河,造船二百只,水陆并进,取沿河南北寨三十有六,至萨哈连江南岸佛多罗衮寨安营。初萨哈连江每年十一月十五二十中间方结冰,松阿里河十一月初十十五中间方结冰。是年十月初一日,达尔汉辖、硕翁科罗二人兵至其处,见萨哈连江水未结,独对寨之处河宽二里横结冰桥一道,约六十步,将士皆奇之,忻然相谓曰:“此实天助一桥也。”领兵渡之,取萨哈连部内寨十一处。及兵复回,其冰已解矣。迤西又如前结冰一道,已渡冰复解。后至十一月应时始结。又招服音达珲塔库喇喇、诺垒实喇忻三处路长四十人,遂回兵至十一月初七日入城。

  预示周围部落归降的祥瑞在《满洲实录》中第二次是在招服海瑚尔哈部的时候。

  满文:

  orin uyun i cimari tasha erin de xun dekdere julergi hoxoi ergi ne ci xanggiyan siren tuqifi abka de hadaha,tere siren amba jangkv i adali,dube ergi narhvn hotohon bihe,golmin gvsin da,muwa juwe da bihe,,juwan biya juwan emu de sunjaci ging ni dube de,tere xanggiyan siren i xun dekdere ergi usiha ci onco emu da xanggiyan siren tucifi dube ergi daiming gurun i baru bihe,tere na ci tucike xanggiyan siren,usiha de siren tucike,duici inenggi juwan duin i cimari ci jai sabuhakv,juwan emuci siren tucike usiha dobori dari nadan usihai baru gurime geneme orin uyun i inenggi sabufi nadan usihai uncehen i dubei emu usihai amargi be duleke,tereci jai sabuhakv,,juwan juwe de dergi mederi goloi hvrgai aiman i nakada gebungge amban ujulafi tanggv boigon be gajimedahamejimbiseme donjifijuwetanggv niyalma be okdome unggifi gajime jime orin de isinjiha,,[9]

  译文:

  二十九日寅时,东南有一道白气自地冲天,形如大刀,约长十五丈,宽丈余。十月十一日五更时,东南更有白气自星出,约宽五尺,直冲明国。至十四日后不见。其出气之星每夜向北斗渐移。至二十九日直越北斗柄,自此以后不见。十二日闻东海海瑚尔哈部长纳喀达率民百户来降,命二百人迎之,二十日至。

  (三)与后金著名大臣逝世有关的

  在《满洲实录》第八卷中有多处对后金大臣去世的叙述,其中在叙述费英东逝世的时候加入了征兆的表述,努尔哈赤对费英东的逝世痛心疾首,文字表述也特别详尽。

  满文:

  ice jakvn de bonio erin de hashvn ergi gvsai ejen zung bing guwan hergen i uju jergi amban fiongdon jargvci nimeme akv oho susai nadan se bihe,fiongdon jargvci suwan gebungge bai niyalma bihe,geren be gaifi dahame jidere jakade genggiyen han uju jergi amban obufi jai geli han ni jui argatu tumen beile sargan jui be bufi omolo hojihon obuha bihe,mujilen sijirahvn tondo han i muribuha babe sahade uthai hvsutuleme murime tafulame be wacihiyame baturu hvsun be tucibume gurun i doro de aisilaha fiongdon jargvci akv ojoro de gehun galaka abka iliha andan de emu farsi tugi banjifi,abka tungken dure gese akjan talkiyan aga bono sasa deribufi,dartai andan de galandarangge,fiongdon jargvciakv oho,manju gurun de unenggi sain amban bihe,,[10]

  译文:

  初八日申时,左固山一品总兵官费英东卒,年五十七,苏完人也。初率众来归,帝授一品总兵,以皇子阿尔哈图图们贝勒女妻之。秉心正直。凡上有阙式处极言争之,尽心竭力以辅国政。临终时天色明朗,忽起片云,惊雷、掣电、雨雹齐降,霎时而霁,遂卒。诚满洲之良臣也。

  (四)堂子谒天祷告

  努尔哈赤在遇有重大事件或者盟誓的时候都要宰杀黑牛白马为牲,率领群臣在堂子谒天祷告,这一细节在《满洲实录》有明确的记载。

  满文:

  genggiyen han soorin ci ilifi abka de hiyan dabufi beise ambasa be gaifi ilan jergi niyakvrafi uyun jergi hengkilefi,han amasi bederefi soorin de tehe manggi,geren beise ambasa meni meni gvsa be gaifi se baha seme hengkilehe,,[11]

  译文:

  帝于是离座当天焚香,率诸王大臣三叩首毕升殿,诸王大臣各率固山叩贺。

  满文:

  erenadan ambakorodedain deribumbi seme bithe arafi abka de hengkileme bithe deijihe,,[12]

  译文:

  故以此七恨兴兵祝毕,拜天焚表。

  满文:

  ilan biyai orin jakvn i cimari abka gerenggele tasha erin de abkai boco sohon sorofi,niyalma i cira gemu soroko bihe,han yamun de tucifi tehe manggi,muduri erin de genggiyen oho,,[13]

  译文:

  三月二十八日寅时,天有黄色,人面映之皆黄。太祖升殿至辰时方明。

  堂子是努尔哈赤时代重要的谒天场所。最高统治者汗在此向上天祷告,目的是获取天神的庇佑,以此笼络部众,强化汗的权威。

  二、殊异征兆背后的真实意图

  建州女真人口在女真各部中并不是最多的,为了聚集部众,将军心凝聚起来,努尔哈赤在率部征战前都要对部众和大臣进行战前动员,以“天佑”来鼓舞部众士气并增强建州女真征战的合理性。努尔哈赤认为自己的行动是顺天意的,即“蒙皇天眷助”“顺承天命”,因而征战必得“天佑”。将征伐的对方说成“欺害无辜,天厌之”,“上天罪彼”,因此“必受其殃”。而面对明王朝,努尔哈赤更是以七大恨作为征战的檄文:“夫天下之国互相征伐,合天心者胜而存,逆天意者败而亡。”“先因呼伦部会兵侵我,始兴兵。因合天意,天遂厌呼伦而佑我也。明国助天罪之,叶赫如逆天……欺凌至极,实难容忍,故以此七恨兴兵。”之后,“祝毕拜天焚表”。无论是面对实力相当的女真各部还是面对实力异常强大的明王朝,努尔哈赤在征战之前都借助天意来激励部众。建州女真会把征战所得用于改善部众的物质生活,而得“天佑”又极大地振奋了精神,因此建州女真的部众都愿意跟随努尔哈赤父子征战,并取得一次次的胜利。

  女真人信奉萨满教,他们认为上天是宇宙中万物的主宰,自然界的风、雨、雷、电、日、月、光、星辰等都是他们崇拜的对象,自然现象的变化自然也是上天给予的警示。女真人将自然现象与努尔哈赤的征战联系在了一起,认为努尔哈赤是女真的真汗,是人世间的统治者。上天给予的警示,是帮助人世间至高无上的努尔哈赤汗统一女真各部,征服大明王朝。努尔哈赤自身也认为自己征服女真各部是上天的安排,自己是在按照天意去做,必然得到上天的垂青。因此在征战过程中,努尔哈赤经常对儿子以及部属说“天佑”,自己的征战是“顺承天命”之战,被征战的对象则因不施仁义,是遭“天谴”的。努尔哈赤在征战的间隙以及即位时都要祭天,拜祭堂子。这些都是萨满教信仰在《满洲实录》中的表露。

  三、《满洲实录》中殊异征兆与建洲女真信仰及习俗的关系

  殊异征兆贯穿于《满洲实录》的始终,毫不夸张地说,《满洲实录》是带有气象信息的建州女真强大过程的历史记录。深入探究《满洲实录》中的殊异征兆,可以发现这些征兆与满族特有的民族习性有很大关系。

  建洲女真分布于牡丹江、绥芬河及长白山一带,山区是他们生活的主要环境。建洲女真具有发达的渔猎经济,渔猎经济是其主要经济形态,因此建州女真对气候天文特别关注,努尔哈赤及其部众在征战中也必然会关心当时的天气变化。而当时的天气变化特别是殊异征兆出现的时候,努尔哈赤及其部众会将这些征兆和战争联系在一起,并在战后把这些征兆同战争一起记录下来,供后人查阅。《满洲实录》也是这样,十分重视天文现象,并与战争联系起来,把它作为上天旨意记录下来。

  《满洲实录》具有很深建州女真的萨满意味,因为对自然万物的崇拜、对上天的敬畏是萨满教的核心内容;万物有灵、把自然界各种自然现象都看作是神的意旨就是萨满教信仰的体现。《满洲实录》虽然是官修的史书,但其中的“殊异征兆”却从侧面反映了建州女真的信仰形态,值得我们去品味。

  《满洲实录》反映了建州女真真实的生活状况和建州女真部众的生活习惯。处于渔猎文化时代的建州女真人重视自然环境,对自然现象有着敏锐的观察力,对于自然界出现的殊异征兆会运用生活中积累的经验加以判断与解释。平淡无奇的文字表述却携带着浓郁渔猎文化元素,折射着建州女真人的生活习惯。

  《满洲实录》记录的是建州女真的起源以及努尔哈赤统一女真各部、建立后金政权的历史。在统一女真各部以及征战大明的历史叙述中,《满洲实录》大量描述了战争之前以及征战过程中出现的殊异征兆,将这些殊异征兆的表述收集归纳起来,我们会看到建州女真的强大的历史。《满洲实录》不仅是一部记录真实的史书,也是一部具有浓郁文学色彩的文学佳作。

  参考文献:

  〔1〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷二)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.88.

  〔2〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷三)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.134.

  〔3〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷三)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.156.

  〔4〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷四)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.167.

  〔5〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷四)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.178.

  〔6〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷四)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.193.

  〔7〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷六)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.308.

  〔8〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷四)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.190.

  〔9〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷五)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.220.

  〔10〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷六)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.295.

  〔11〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷四)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.186.

  〔12〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷四)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.201.

  〔13〕辽宁省档案馆.满洲实录(卷四)[M].沈阳:辽宁教育出版社出版,2012.172.

免责声明本网站是公益网站,一部分文章、图片、视频来源于其它媒介,文章内容属于原作者的观点表达,不一定代表本网站观点。本网站不承担任何法律责任。如有任何侵犯个人权益和版权问题,请联系我们及时删除!



文章评论